સામાજિક વિજ્ઞાન પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ – પ્રકરણ 3 અને 4

ધોરણ 8 સામાજિક વિજ્ઞાનના પ્રકરણ 3 અને 4 પર આધારિત NMMS પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ (તા. 09/09/2025):

પ્રકરણ 3: ભારતનો પ્રથમ સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામ

• ઈ. સ. 1857ના સંગ્રામમાં રાણી લક્ષ્મીબાઈ, નાનાસાહેબ પેશ્વા, તાત્યા ટોપે, મંગલ પાંડે, કુંવરસિંહ જેવા નેતાઓએ ભારતને સ્વતંત્ર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.
• મુખ્ય કારણો: રાજકીય, વહીવટી, આર્થિક, સામાજિક-ધાર્મિક, લશ્કરી અને તાત્કાલિક કારણો જવાબદાર હતા.
• રાજકીય કારણો: લૉર્ડ વેલેસ્લીની સહાયકારી યોજના અને લૉર્ડ ડેલહાઉસીની ખાલસાનીતિ દ્વારા અનેક રાજ્યો બ્રિટિશ સામ્રાજ્યમાં ભેળવી દેવાયા. નાનાસાહેબ પેશ્વા જેવા રાજાઓનું પેન્શન બંધ કરાયું.
• આર્થિક કારણો: અંગ્રેજોની અન્યાયી જકાતનીતિને કારણે ખેડૂત વર્ગ અને ભારતના હુન્નર-ઉદ્યોગો બરબાદ થઈ ગયા.
• સામાજિક અને ધાર્મિક કારણો: ખ્રિસ્તી ધર્મમાં વટલાવવાના પ્રયત્નો, પૈતૃક મિલકતમાં હિસ્સો આપવાનો કાયદો અને ભારતીયો સાથે તિરસ્કારભર્યો વ્યવહાર.
• લશ્કરી કારણો: ભારતીય સૈનિકોને ઓછા પગાર-ભથ્થાં, ઉચ્ચ હોદ્દા પર બઢતી ન મળવી અને ધાર્મિક માન્યતાઓ વિરુદ્ધ કાર્યો કરવાની ફરજ પાડવી.
• તાત્કાલિક કારણ: નવી એન્ફિલ્ડ રાઇફલમાં ગાય અને ડુક્કરની ચરબીવાળા કારતૂસોનો ઉપયોગ, જેનો સૈનિકોએ વિરોધ કર્યો.
• શરૂઆત: 29 માર્ચ, 1857ના રોજ મંગલ પાંડેએ બરાકપુરમાં અંગ્રેજ અધિકારીઓની હત્યા કરી, જેના કારણે તેમને 8 એપ્રિલે ફાંસી અપાઈ. તેઓ પ્રથમ શહીદ ગણાય છે.
• નિષ્ફળતાનાં કારણો: કેન્દ્રીય નેતાગીરીનો અભાવ, અંગ્રેજોની આધુનિક લશ્કરી તાકાત, અને કેટલાક દેશી શાસકો તેમજ શીખ-ગુરખા જેવી જાતિઓનો અંગ્રેજોને સહકાર.
• પરિણામ: ભારતમાં ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના શાસનનો અંત આવ્યો અને બ્રિટિશ તાજનું સીધું શાસન સ્થપાયું. અંગ્રેજોએ ‘ભાગલા પાડો અને રાજ કરો’ની નીતિ અપનાવી.

પ્રકરણ 4: અંગ્રેજ સમયનાં શહેરો, ગૃહઉદ્યોગો અને ઉદ્યોગો

• અંગ્રેજ શાસને ભારતને ઇંગ્લેન્ડ માટે કાચા માલનું ઉત્પાદક અને તૈયાર માલનું બજાર બનાવ્યું, જેનાથી ભારતના ગૃહઉદ્યોગો અને ખેતી પડી ભાંગ્યાં.
• વહીવટી અને વ્યાપારિક જરૂરિયાતોને કારણે ભારતમાં નવાં શહેરોનો વિકાસ થયો.
• મુંબઈ: બ્રિટનના રાજા ચાર્લ્સ બીજાને પોર્ટુગલથી દહેજમાં મળેલ મુંબઈ ટાપુ, ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ ભાડે લઈ કુદરતી બંદર તરીકે વિકસાવ્યો.
• સુરત: મુઘલયુગમાં પશ્ચિમ ભારતનું મહત્ત્વનું વાણિજ્ય કેન્દ્ર અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર હતું. અહીં અંગ્રેજોએ સૌપ્રથમ કોઠી સ્થાપી હતી.
• ચેન્નઈ (મદ્રાસ): અંગ્રેજોએ મદ્રાસ પાસે ફૉર્ટ સેન્ટ જ્યોર્જ નામની વસાહત સ્થાપી, જેની આસપાસ ચેન્નઈ શહેર વસ્યું.
• કોલકાતા (કલકત્તા): સુતનતી, કાલીઘાટ અને ગોવિંદપુર ગામોની જમીનદારી મેળવી અંગ્રેજોએ ‘ફૉર્ટ વિલિયમ’ વસાહત સ્થાપી, જે કોલકાતા તરીકે વિકસ્યું.
• દિલ્લી: મધ્યયુગમાં સલ્તનત અને મુઘલ શાસકોની રાજધાની હતી. ઈ. સ. 1911માં અંગ્રેજોએ કોલકાતાથી રાજધાની ખસેડી દિલ્લીને બનાવી.

ઉપયોગી લિંક્સ

તમારી તૈયારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે નીચે આપેલા સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરો:

જૂના મહિનાના મટીરીયલ

પાછલા મહિનાના પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ અને મટીરીયલ માટે નીચે ક્લિક કરો:

Evalbee એપ્લિકેશનના ફાયદા

Evalbee એપ્લિકેશન NMMS તૈયારી માટે એક શક્તિશાળી સાધન છે જે તમને તમારા OMR જવાબો સ્કેન કરી સીધું પરિણામ મેળવવામાં મદદ કરે છે: