ધોરણ 7 વિજ્ઞાન પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ – પ્રકરણ 2 & 3

પ્રકરણ 2 અને 3 પર આધારિત 30 ગુણની NMMS પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ (તા. 08/08/2025):

મનુષ્યમાં પાચનતંત્ર

ખોરાકના જટિલ ઘટકોનું સરળ સ્વરૂપમાં રૂપાંતરણની પ્રક્રિયાને પાચન કહે છે. મનુષ્યનું પાચનતંત્ર નીચે મુજબના અંગોનું બનેલું છે:

• મુખગુહા: અહીં દાંત ખોરાકને ચાવે છે. લાળગ્રંથિમાંથી ઝરતો લાળરસ સ્ટાર્ચનું શર્કરામાં રૂપાંતર કરે છે. જીભ ખોરાકને લાળરસ સાથે ભેળવે છે.
• અન્નનળી: ગળેલો ખોરાક અહીંથી જઠરમાં પહોંચે છે.
• જઠર: ‘J’ આકારની આ કોથળીમાં શ્લેષ્મ, હાઈડ્રોક્લોરિક એસિડ અને પાચકરસો હોય છે. એસિડ બેક્ટેરિયાનો નાશ કરે છે અને પાચકરસો પ્રોટીનનું અંશતઃ પાચન કરે છે.
• નાનું આંતરડું: લગભગ 7.5 મીટર લાંબુ છે. અહીં યકૃતમાંથી આવતો પિત્તરસ ચરબીનું પાચન કરે છે અને સ્વાદુપિંડમાંથી આવતો સ્વાદુરસ કાર્બોદિત, પ્રોટીન અને ચરબીનું પાચન પૂર્ણ કરે છે. પાચિત ખોરાકનું શોષણ આંતરડાની દીવાલમાં આવેલા આંગળી જેવા પ્રવર્ધો રસાંકુરો દ્વારા થાય છે.
• મોટું આંતરડું: લગભગ 1.5 મીટર લાંબુ છે. તે અપાચિત ખોરાકમાંથી પાણી અને ક્ષારોનું શોષણ કરે છે.
• મળદ્વાર: અપાચિત કચરો મળ સ્વરૂપે અહીંથી બહાર નીકળે છે.

અન્ય પ્રાણીઓમાં પાચન

• ઘાસ ખાતાં પ્રાણીઓ: ગાય, ભેંસ જેવા વાગોળનાર (Ruminant) પ્રાણીઓ ઝડપથી ઘાસ ગળીને જઠરના એક ભાગ આમાશય (Rumen) માં સંગ્રહે છે. આ અર્ધપાચિત ખોરાકને વાગોળ (Cud) કહે છે, જેને પ્રાણીઓ ફરી મોંમાં લાવીને ચાવે છે. તેઓ સેલ્યુલોઝનું પાચન કરી શકે છે, જે મનુષ્ય કરી શકતા નથી.
• અમીબા: આ એકકોષીય સૂક્ષ્મજીવ ખોટા પગ (Pseudopodia) વડે ખોરાક પકડે છે અને તેને અન્નધાનીમાં લઈ જઈ પાચકરસો દ્વારા તેનું પાચન કરે છે.

તાપમાન અને થર્મોમીટર

પદાર્થના ગરમપણાની માત્રાને તાપમાન કહે છે. તે માપવા માટે થર્મોમીટર વપરાય છે.

• ક્લિનિકલ થર્મોમીટર: માનવ શરીરનું તાપમાન માપવા માટે વપરાય છે. તેનો માપક્રમ 35°C થી 42°C હોય છે. માનવ શરીરનું સામાન્ય તાપમાન 37°C છે. તેના ઉપયોગ પહેલા અને પછી તેને ધોવું જોઈએ અને પારાનું સ્તર 35°C થી નીચે લાવવું જોઈએ.
• લેબોરેટરી થર્મોમીટર: પ્રયોગશાળામાં પદાર્થોનું તાપમાન માપવા વપરાય છે. તેનો માપક્રમ સામાન્ય રીતે -10°C થી 110°C હોય છે. તેને સીધું રાખવું જોઈએ અને તેનો બલ્બ જે પદાર્થનું તાપમાન માપવાનું હોય તેને અડકેલો હોવો જોઈએ.

ઉષ્માનું પ્રસરણ

ઉષ્માનું વહન હંમેશા ગરમ પદાર્થથી ઠંડા પદાર્થ તરફ થાય છે. તેના પ્રસરણની ત્રણ રીતો છે:

• ઉષ્માવહન (Conduction): ઘન પદાર્થોમાં કણોની અથડામણ દ્વારા ઉષ્મા આ રીતે પ્રસરે છે. જે પદાર્થો ઉષ્માનું વહન સરળતાથી કરે તેને ઉષ્માના સુવાહકો (દા.ત. લોખંડ, તાંબુ) અને જે ન કરે તેને ઉષ્માના મંદવાહકો/અવાહકો (દા.ત. લાકડું, પ્લાસ્ટિક, હવા, પાણી) કહે છે.
• ઉષ્માનયન (Convection): પ્રવાહી અને વાયુ પદાર્થોમાં કણોની ગતિ દ્વારા ઉષ્મા આ રીતે પ્રસરે છે. ગરમ કણો હલકા બની ઉપર જાય છે અને ઠંડા કણો નીચે આવે છે. દરિયાઈ લહેર (દિવસે) અને ભૂ-લહેર (રાત્રે) ઉષ્માનયનના ઉદાહરણો છે.
• ઉષ્મીય વિકિરણ (Radiation): આ પ્રસરણ માટે માધ્યમની જરૂર નથી. સૂર્યમાંથી આવતી ગરમી વિકિરણ દ્વારા પૃથ્વી પર પહોંચે છે. ઘેરા રંગની સપાટી આછા રંગની સપાટી કરતાં વધુ ઉષ્મા શોષે છે. આથી શિયાળામાં ઘેરા રંગના અને ઉનાળામાં આછા રંગના કપડાં પહેરવા હિતાવહ છે. ઊનના કપડાં ઉષ્માના મંદવાહક હોવાથી શિયાળામાં શરીરની ગરમીને જાળવી રાખે છે.

ઉપયોગી લિંક્સ

તમારી તૈયારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે નીચે આપેલા સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરો:

Evalbee એપ્લિકેશનના ફાયદા

Evalbee એપ્લિકેશન NMMS તૈયારી માટે એક શક્તિશાળી સાધન છે જે તમને તમારા OMR જવાબો સ્કેન કરી સીધું પરિણામ મેળવવામાં મદદ કરે છે: