ધોરણ 7 સામાજિક વિજ્ઞાન પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ – પ્રકરણ 2 & 3

પ્રકરણ 2 અને 3 પર આધારિત 30 ગુણની NMMS પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ (તા. 19/08/2025):

દિલ્હી સલ્તનતનો ઉદય અને વંશો

• દિલ્હી સલ્તનતનો પાયો

  • બારમી સદીમાં તોમર અને ચૌહાણ રાજપૂતોના સમયમાં દિલ્હી વેપાર-વાણિજ્યનું મહત્ત્વનું કેન્દ્ર હતું.
  • ઈ.સ. ૧૨૦૬માં શિહાબુદ્દીન ઘોરીના મૃત્યુ બાદ તેના ગુલામ કુતુબુદ્દીન ઐબકે દિલ્હી સલ્તનતની સ્થાપના કરી.
  • આ સવા ત્રણ સો વર્ષના શાસનકાળમાં ગુલામવંશ, ખલજીવંશ, તુગલકવંશ, સૈયદવંશ અને લોદીવંશ – એમ કુલ પાંચ વંશોએ શાસન કર્યું.

• મુખ્ય શાસકો અને તેમની નીતિઓ

  • ગુલામવંશના ઇસ્તુત્મિશએ રાજધાની લાહોરથી દિલ્હી ખસેડી અને ‘ચહલગાન’ (40 અમીરોનું દળ)ની રચના કરી. તેણે પોતાની પુત્રી **રઝિયા સુલતાના**ને ઉત્તરાધિકારી બનાવી, જે દિલ્હીની ગાદીએ આવનાર સૌપ્રથમ મહિલા શાસક હતી.
  • ખલજીવંશના અલાઉદ્દીન ખલજીએ સૈન્યમાં ‘દાગ’ અને ‘ચહેરા’ પદ્ધતિ શરૂ કરી અને ભાવનિયમન જેવા વહીવટી સુધારા કર્યા.
  • તુગલકવંશના મુહમ્મદ-બિન-તુગલકની ‘તરંગી યોજનાઓ’ જેમ કે રાજધાનીનું સ્થળાંતર અને પ્રતીકમુદ્રા પ્રયોગ નિષ્ફળ ગયા.
  • લોદીવંશના ઇબ્રાહીમ લોદીનો ઈ.સ. ૧૫૨૬માં બાબર સામે પાણીપતના યુદ્ધમાં પરાજય થયો, જેનાથી સલ્તનત યુગનો અંત આવ્યો.

• સ્થાપત્ય અને રાજ્યવ્યવસ્થા

  • કુતુબુદ્દીન ઐબકે દિલ્હીમાં કુવ્વત-ઉલ-ઇસ્લામ મસ્જિદ અને અજમેરમાં ઢાઈ દિનકા ઝોંપડા મસ્જિદનું નિર્માણ કરાવ્યું. તેણે કુતુબમિનારનું બાંધકામ શરૂ કરાવ્યું, જે ઇસ્તુત્મિશે પૂર્ણ કરાવ્યું.
  • સલ્તનત શાસનમાં સુલતાન સર્વોચ્ચ સેનાપતિ, વહીવટી વડો અને ન્યાયાધીશ હતો. શાસન વ્યવસ્થા કેન્દ્રીય, પ્રાંતીય અને સ્થાનિક એમ ત્રણ વિભાગોમાં વહેંચાયેલી હતી.
  • અલાઉદ્દીન ખલજીના સમયમાં અલાઈ દરવાજા અને સીરી કિલ્લો જેવા સ્થાપત્યોનું નિર્માણ થયું.

મુઘલ સામ્રાજ્ય અને તેના શાસકો

• અકબર: મહાન શાસક

  • અકબર ૧૪ વર્ષની ઉંમરે ગાદીએ બેઠા. ઈ.સ. ૧૫૫૬માં પાણીપતનું બીજું યુદ્ધ અને મેવાડના રાણા પ્રતાપ સાથે હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ લડ્યા.
  • તેમણે ધાર્મિક સહિષ્ણુતા અપનાવી, રાજપૂતો સાથે સંબંધો બાંધ્યા અને ‘દીન-એ-ઇલાહી’ સંપ્રદાયની સ્થાપના કરી.
  • તેમણે બાળલગ્ન અને સતીપ્રથાનો વિરોધ કર્યો અને યાત્રાવેરો નાબૂદ કર્યો.

• સ્થાપત્યનો સુવર્ણયુગ

  • શાહજહાંનો સમય સ્થાપત્યનો સુવર્ણયુગ ગણાય છે. તેણે તાજમહાલ, મોતી મસ્જિદ અને લાલ કિલ્લોનું નિર્માણ કરાવ્યું.
  • અકબરે ફતેહપુર સિક્રીમાં ગુજરાત પરના વિજયની યાદમાં ભવ્ય બુલંદ દરવાજો બનાવડાવ્યો.
  • ઔરંગઝેબે પોતાની પત્નીની યાદમાં ઔરંગાબાદમાં રાબિયા-ઉદ્-દોરાનનો મકબરો બનાવડાવ્યો હતો.

• મુઘલ રાજ્યવ્યવસ્થા અને અન્ય શાસકો

  • મુઘલ શાસનમાં બાદશાહ સર્વોચ્ચ હતો. મનસબદારી નામની નવી મહેસૂલી વ્યવસ્થા શરૂ કરવામાં આવી હતી.
  • મહારાણા પ્રતાપે અકબર સામે જીવનના અંત સુધી સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો હતો.
  • છત્રપતિ શિવાજીએ મરાઠા સામ્રાજ્યની સ્થાપના કરી અને રાજ્યવહીવટ માટે અષ્ટપ્રધાન મંડળની રચના કરી.

ઉપયોગી લિંક્સ

તમારી તૈયારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે નીચે આપેલા સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરો:

Evalbee એપ્લિકેશનના ફાયદા

Evalbee એપ્લિકેશન NMMS તૈયારી માટે એક શક્તિશાળી સાધન છે જે તમને તમારા OMR જવાબો સ્કેન કરી સીધું પરિણામ મેળવવામાં મદદ કરે છે: