ધોરણ 8 વિજ્ઞાન પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ – પ્રકરણ 2 & 3

પ્રકરણ 2 અને 3 પર આધારિત 30 ગુણની NMMS પ્રેક્ટીસ ટેસ્ટ (તા. 22/08/2025):

સૂક્ષ્મજીવોનો પરિચય અને પ્રકાર

• સૂક્ષ્મજીવો શું છે?

  • કેટલાક સજીવો જેને આપણે નરી આંખે જોઈ શકતા નથી, તેને સૂક્ષ્મજીવો કહે છે.
  • તેઓને મુખ્ય ચાર વર્ગોમાં વિભાજિત કરાયા છે: બૅક્ટરિયા, ફૂગ, લીલ, અને પ્રજીવો.
  • વાઈરસ (Virus) પણ સૂક્ષ્મદર્શી છે પરંતુ તે યજમાન કોષમાં જ વિભાજન પામે છે, તેથી તેને સજીવ-નિર્જીવને જોડતી કડી ગણાય છે.

• સૂક્ષ્મજીવોથી થતા રોગો

  • વાઇરસજન્ય રોગો: શરદી, ઉધરસ, ઈન્ફલુએન્ઝા, પોલિયો, AIDS, અછબડા.
  • બૅક્ટરિયાજન્ય રોગો: ટાઇફોઈડ, ક્ષય, કૉલેરા, ન્યુમોનિયા.
  • પ્રજીવજન્ય રોગો: મેલેરિયા, મરડો.
  • ફૂગજન્ય રોગો: દાદર, ખસ, ખરજવું.

• ઉપયોગી સૂક્ષ્મજીવો

  • લૅક્ટોબેસિલસ બૅક્ટરિયા દૂધનું દહીંમાં રૂપાંતર કરે છે.
  • યીસ્ટ (Yeast) નો ઉપયોગ આથવણની ક્રિયા દ્વારા બ્રેડ, કેક, અને આલ્કોહોલ બનાવવામાં થાય છે.
  • રાઇઝોબિયમ બૅક્ટરિયા જમીનમાં નાઇટ્રોજનનું સ્થાપન કરી ફળદ્રુપતા વધારે છે.
  • કેટલાક સૂક્ષ્મજીવો કાર્બનિક કચરાનું વિઘટન કરી પર્યાવરણને શુદ્ધ કરે છે.
  • પેનિસિલિયમ ફૂગમાંથી એલેક્ઝાંડર ફ્લેમિંગે પેનિસિલીન નામની ઍન્ટિબાયોટિક દવા શોધી.
  • રોગો સામે રક્ષણ આપવા માટેની રસી (Vaccine) પણ સૂક્ષ્મજીવોમાંથી બને છે.

• ખોરાકની જાળવણી (Preservation)

  • સૂક્ષ્મજીવોની વૃદ્ધિ અટકાવવા મીઠું, શર્કરા, તેલ અને વિનેગર જેવા જાળવણીકારક પદાર્થો (Preservatives) વપરાય છે.
  • સોડિયમ બેન્ઝોએટ અને સોડિયમ મેટાબાયસલ્ફાઇટ જાણીતાં પ્રિઝર્વેટિવ્સ છે.
  • પૅસ્યુરાઇઝેશન: લૂઈ પાશ્ચરે શોધેલી આ પદ્ધતિમાં દૂધને 70°C તાપમાને 15-30 સેકન્ડ ગરમ કરી તરત ઠંડું પાડવામાં આવે છે, જેથી તે સૂક્ષ્મજીવોથી મુક્ત બને છે.

• નાઇટ્રોજનચક્ર

  • વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓ વાતાવરણીય નાઇટ્રોજનનો સીધો ઉપયોગ કરી શકતા નથી.
  • રાઇઝોબિયમ બૅક્ટરિયા અને નીલહરિત લીલ વાતાવરણના નાઇટ્રોજનનું ક્ષારોમાં રૂપાંતર કરે છે, જેને નાઇટ્રોજન સ્થાપન કહે છે.
  • આમ, વાતાવરણમાં નાઇટ્રોજનની માત્રા જળવાઈ રહે છે.

અશ્મિ બળતણ

• કુદરતી સંસાધનોના પ્રકાર

  • પુનઃપ્રાપ્ય: સૂર્યપ્રકાશ, હવા જેવા અમર્યાદિત જથ્થામાં ઉપલબ્ધ સંસાધનો.
  • પુનઃઅપ્રાપ્ય: કોલસો, પેટ્રોલિયમ, કુદરતી વાયુ જેવા મર્યાદિત જથ્થામાં ઉપલબ્ધ સંસાધનો. આ સંસાધનો સજીવોના મૃતદેહોના અવશેષોમાંથી બનેલા હોવાથી તેને અશ્મિબળતણ (Fossil fuel) કહે છે.

• કોલસો (Coal)

  • લાખો વર્ષ પહેલાં મૃત વનસ્પતિ જમીનમાં દટાવાથી, ઉચ્ચ દબાણ અને તાપમાન હેઠળ કોલસામાં રૂપાંતરિત થઈ. આ પ્રક્રિયાને કાર્બોનાઇઝેશન કહે છે.
  • કોલસા પર પ્રક્રિયા કરીને કોક, કોલટાર, અને કોલગેસ મેળવાય છે.
  • કોક: કાર્બનનું શુદ્ધ સ્વરૂપ, જે ધાતુઓના નિષ્કર્ષણમાં વપરાય છે.
  • કોલટાર: કાળું, ઘટ્ટ પ્રવાહી જે રંગો અને અન્ય ઉદ્યોગોમાં વપરાય છે.
  • કોલગેસ: બળતણ તરીકે ઉપયોગી વાયુ.

• પેટ્રોલિયમ (Petroleum)

  • તે ઘેરું, તૈલી અને અણગમતી વાસવાળું પ્રવાહી છે.
  • પેટ્રોલિયમના વિવિધ ઘટકોને અલગ કરવાની પ્રક્રિયાને શુદ્ધીકરણ કહે છે.
  • તેમાંથી પેટ્રોલ, ડીઝલ, કેરોસીન, ઊંજણ તેલ, પેરાફિન મીણ, બિટ્યુમિન અને LPG જેવા અનેક ઉપયોગી ઘટકો મળે છે.

• કુદરતી વાયુ (Natural Gas)

  • તે એક મહત્વપૂર્ણ અશ્મિબળતણ છે. તેનો પાઇપલાઇન દ્વારા વહન કરી શકાય છે.
  • દબાણ હેઠળ સંગ્રહિત કુદરતી વાયુને CNG (Compressed Natural Gas) કહે છે. તે સ્વચ્છ બળતણ છે.
  • પ્રવાહીકૃત પેટ્રોલિયમ વાયુને LPG (Liquefied Petroleum Gas) કહે છે, જે ઘરમાં બળતણ તરીકે વપરાય છે.
  • PCRA સંસ્થા પેટ્રોલ/ડીઝલની બચત માટે સલાહ આપે છે.

ઉપયોગી લિંક્સ

તમારી તૈયારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે નીચે આપેલા સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરો:

Evalbee એપ્લિકેશનના ફાયદા

Evalbee એપ્લિકેશન NMMS તૈયારી માટે એક શક્તિશાળી સાધન છે જે તમને તમારા OMR જવાબો સ્કેન કરી સીધું પરિણામ મેળવવામાં મદદ કરે છે: